[Blz 1 en volgenden geven algemene overwegingen:]           Reizen en trekken schijnt eene aangename zaak te zijn, voor sommigen. Eenigen reizen uit noodzakelijkheid, anderen uit louter vermaak. Het op reis gaan, met welk doel dan ook, schijnt toch altijd iets te hebben, dat op eene of andere wijze treft. Dit wordt veroorzaakt door de verandering van toestand, waarin men is of komen zal. De toebereidselen tot eene reis, het afscheidnemen van zijne betrekkingen, geeft reeds dadelijk eene verandering in beschouwing en behandeling. Is men dadelijk op reis, dan laat zich de verandering van toestand nog meer gevoelen.          Die voor vermaak reist, heeft niet altijd genoegen; die voor zijne zaken zich ergens henen begeeft, heeft niet altijd moeijelijkheden.

Op mijne vergenoegingsreisjes heb ik dikwijls de vrolijkste en opgeruimste gasten gevonden onder hen, die voor hunne zaken zich hier of daar bevonden, vooral als de avond hun rust voor hunne moeijelijkheden des daags gaf. Dat het reizen nuttig is, zal niemand ontkennen, die van gezond verstand niet ontbloot is, Wat zoude er geworden zijn van de kennis aan onzen aardbol, indien niet zoo velen zich opgewekt gevoeld hadden, om de aarde in haar verschillende richtingen te doorkruisen, en zij hunne bevindingen en ondervindingen niet kenbaar hadden gemaakt.....

[Op blz 4 begint de reis per rijtuig in Zaandam, vanaf Nijmegen per raderstoomboot:]           De reisgoederen staan gepakt, en vrijdag 26 Junij zal de reis aanvangen. Ongunstige voorteekenen vertoonen zich. Regen en wind! Hoop en wensch verijdeld!           Regen en wind, dat waren onze gezellen langs den boomeloozen weg naar Buiksloot en het Tolhuis. Het Y, die tak der Zuiderzee die ons zoo onvriendelijk van dat andere gedeelte van Holland scheidt, moeijelijk om over te komen. Intusschen gij ziet ons na eenige moeijelijkheden in Amsterdam en wij beklimmen den glazen wagen (van eenen Zaandammer burger) en wij rijden welgemoed, hoe het ook stormde en regende naar Utrechts grijze wallen, waar wij weder eenen anderen wagen namen naar Nijmegen. Verschoont u mij, dat ik u maar dadelijk in het welgelegen Nijmegen verplaats, want ik durf waarlijk van onze ontmoetingen op de reize derwaarts weinig te vertellen, omdat wij eigenlijk geene ontmoetingen hadden. De streek is u bekend, en de schoone wandeling, die wij des avonds in het Valkenhof deden, zal ik daarom ook niet beschrijven, wijl velen uwer die kennen. Alleen speet het mij, dat ik op eene mij bekende bank niet meer het rijmpje vond:           Kunt gij mij een plaatsje noemen,           Dat op zoo veel schoons kan roemen. Zoude dit uit zedigheid weggenomen zijn, dacht ik.

Waar is het, dat dit plekje op zoo veel schoons kan roemen, dan men in ons klein Koningrijk moeijelijk iets dergelijks zal aantreffen.           Mijne lezers, gij hebt in Nijmegen geslapen en des morgens half zeven gaat gij met ons naar de stoomboot. Dat is de Agrippina. [De Agrippina is een nieuwe boot van de NSM, de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij, de voorloper van de NDSM. In 1835 had de NSM een monopolie voor passagiersstoomboten op de Rijn tot aan Keulen]. Die doet hare 7e reize. Zij is een groot, zeer groot schip. Ruim 200 voeten lang, en zij heeft 140 paarden kracht. Ieder haast zich om aan boord te komen. Ieder is bezig om een oog op zijne bagaage te houden en als alles nu zoo wat, in den regel is, begint op den wenk des kapiteins, die zich op eene der raderkassen begeven heeft, het stoomgedruisch. Alle Passagiers zijn in eene zekere spanning. Hier klinken de afscheidskussen, daar bevochtigt de wang een traan — ginds roept, hier schreeuwt men, — doch de kapitein is bedaard; aanzetten — stoppen — achteruit — vooruit — en daar gaat de Agrippina statig het liefelijk gelegen Nijmegen verlaten. .....

[Blz 49 en volgenden gaan over Worms en Luther:]           Onder weg naar Worms bereikten wij reeds om elf ure, een pleisterplaats met genoeg aanleiding tot rustgenot en wandelen. Wij besloten hier wat uit te rusten en het middagmaal te nemen. Aan den dish, die om één uur gereed was, bevond zich onder meerdere gasten eene dame, die zich al dadelijk aan ons aansloot. Zij hielp de dames met alles goed terecht, en hoorende, wat het doel onzer reize was, gaf zij ons de beste inlichting. Zij was in de streken waar wij henen wilden te huis.           Wij vervolgden onverwijld onze reize naar Worms kwamen te 6 ure daar aan, stapten af in den post, namen dadelijk eenen loonbediende, om ons naar de kerk te brengen, waar zoo vele groote herinneringen uit het gebied der geschiedenis ons voor den geest moesten komen. Onze gids geleide ons dan naar de luthersche kerk, eenig in hare soort, eenig in hare geschiedkundige waarde.           Terwijl de gids den koster roepen ging, en wij voor de deur van het gebouw drentelden, hield op de straat een rijtuig stil, waarin eene dame zat, die ons wenkte. Wij gingen derwaarts, het was dezelfde vriendelijke dame van welke ik reeds sprak Zij, ons zo zonder begeleider ziende staan, meenden dat wij niet in de kerk konden komen, en bood ons aan, om voor ons den koster te roepen. Natuurlijk werd dit aanbod viendelijk van de hand gewezen, doch nu verzocht zij ons dringend, om wanneer wij den volgenden dag door Frankenthal, hare woonplaats, komen zouden toch eens bij haar af te stappen. Wij beloofden dit onder eenige voorbehouding. Zij reed reed voort en wij traden het eerbiewekkend kerkgebouw binnen.           Nooit zag ik merkwaardiger kerk. [Waarschijnlijk bedoelt hij de Dom in Worms?] Zij is gebouwd op den plek waar Luther in 1521 op den rijksdag verscheen. Mij dunkt ik zag daar den man vol vuur en kracht zijne zaak verdedigen. Mij dacht ik zag hem daar, omringd van zijne vijanden, maar ook onder de bescherming van enkele zijner vrienden. Het groote werk, dal hij wrocht, stond levendig voor mijnen geest en het kwam mij voor, dat hij het was voor wien vriend en vijand ook nog in deze dagen heiligen eerbied hebben moet. Hij toch verbrak de kluisters van on- en bijgeloof.           Het kwam mij voor, als stond ik daar op den heiligen grond, waar Gods bevel, ook aan het drieste priesterbedrog toeriep: „tot hier en niet verder”.

Immers hoe men over Luther ook denke: hij was de man, die onder de gevaarlijkste omstandigheden voor zijn gevoelen durfde uitkomen, en die alleen in. zijn bijbel vertaling der beschaafde wereld onberekenbare diensten heeft bewezen. Eene fresco schilderij , die echter niet zeer fraai is, stelt de geschiedenis van dien rijksdag voor. Met heilige gewaarwordingen verlieten wij dit kerkgebouw bezochten ook nog de weinig belangrijks aanbiedende roomsche kerk — en gingen nu in aangenaam onderhoud den overigen tijd in ons logement doorbrengen. Worms biedt thans niet meer aan wat het voorheen was. Voorheen bevatte het 30.000 nu slechts 6.000 inwoners.           In den vroegen morgen deden wij nog eene wandeling rondom de stad, en vertrokken om 8 uur des morgens van den 8en Julij naar Manheim. Doch eerst deden wij nog eene bedevaart naar den boom waar Luther uitrustte, toen hij, op zijnen moeijelijk togt naar den zoo even genoemden rijksdag, was. Deze staat bij het dorp Fifekom. Bij dien boom lieten wij ophouden. Wij stegen van het rijtuig. Beurtelings zeiden wij, als of dezelfde denkbeelden zich in onze ziel ontwikkelden; wat zal de groote hervormer hier wel overdacht hebben. Welke grootsche denkbeelden doorkruisten hier zijne ziel. Welk een verheven denkbeeld moet hij gehad hebben, van eene bewarende voorzienigheid; hoe groot moet zijn vertrouwen op de regtvaardigheid zijner zaak geweest zijn! —           Die boom is naar onze meting 35 voeten dik, en wel 100 voeten hoog. Het is een Olm. Na deze bedevaart reden wij weder terug tot bij Worms. — Door Bobenheim dat niet onaardig ligt, kwamen wij op Rijnbeiersch grondgebied, en zoo naar Frankenthal. „Hoe zullen wij nu met ons bezoek handelen bij die vriendelijke dame?” was onze vraag, en het algemeen gevoelen, daar wij onzen tijd zoo noodig hadden, daar wij dien avond nog in Schwetsingen wilden zijn, was, dat wij maar voort souden spoeden.           Naauwelijks nog waren wij door de poort van Frankenthal, of onze vriendelijke dame stond reeds met twee harer dochters aan de deur. Wij moesten afklimmen. Voerman en paarden werden verzorgd, en wij vonden voor ons eene goede tafel bereid. Vruchten, brood en wijn in over vloed. Wij waren tot in de ziel getroffen door dit zoo onverwacht en gastvrij onthaal, maar nog meer streelde het ons, toen zij ons verhaalde, dat zij eenmaal in Holland geweest zijnde, onbepaalde achting voor de bewoners van dit land had opgevat. De goede vrouw wist niet hoe zij op de best mogelijke wijze ons inlichtingen zoude geven, en ineen woord zij maakte ons met hare vriendelijkheid verlegen. Toen ik afscheid van haar nam, drong eene traan uit mijn oog, terwijl ik haar verzekerde, dat ofschoon ik haar in deze wereld hoogstwaarschijnlijk niet zoude wederzien, haar aandenken nooit bij mij zoude vergeten worden.

[Blz 66: Vóór Baden-Baden verdwaald:]           Toen wij door een dorp reden die Dose genaamd, zeide onze voerman ons, dat indien wij nu nog een uur goed doorreden, dat wij dan te Baden, het doel onzer reize, zijn zouden. Wij wilden ons nu nergens ophouden, en hoewel het brandend heet was, zoo gevoelden wij bijna de hitte niet door sterk verlangen naar Baden-Baden.           Wij reden één uur, wij reden bijna twee uren en nog zagen wij het punt onzes verlangens niet. Eindelijk zeide de koetsier, als wij die hoek om zijn, dan zullen wij Baden zien liggen. Den hoek om maar ja wel geen Baden. Natuurlijk vroegen wij onzen zweepman of hij den weg wel wist. Hij verzekerde het vorige jaar nog daar geweest te zijn. Wanneer wij nu den gindschen hoek om waren dan zouden wij stellig de stad zien.           Al weder den hoek om, maar nog geen Baden-Baden. Nu was eidenlijk mijn geduld uit en de goede Kutscher erkende, dat, hij kon het zich niet begrijpen, maar hij had irre gefahren. Nu dan, was het, gij moet dan naar den weg vragen. Intusschen was dit niet zeer gemakkelijk, er was heinde en veer noch huis noch mensch te zien. Maar eindelijk ja, daar kwam een landman aan. Is dit de weg naar Baden-Baden? was onze algemeene vraag. Neen het antwoord, dit is de weg naar Schaffhausen. Het bleek, dat wij een paar uren om gereden hadden. Wij moesten weder terug naar het die Dose. Nu voelden wij de brandende

hitte, wij kregen dorst, het scheen zelfs als of wij honger kregen. Intusschen morren hielp niet, en wij troostten ons met het denkbeeld, dat het voor de arme paarden nog erger was dan voor ons.          Wij sloten met onzen koetsier een verdrag, want de man wilde nu zonder ergens op te houden maar in eenen voortrijden, en dat wel om de voor hem gewigtige rede, dat hij in de herberg waar wij moesten ophouden, om zijn irre fahren, bespot zouden worden. Wij sloten zeg ik met hem een verdrag, dat wij over de zaak als zaak nergens zouden spreken, maar dat hij ons ergens gelegendheid moest geven, om onze verdroogde verhemelten te laven, en dat hij op den koop nog een schoppen wijn toe zoude hebben. Het verdrag ging aan, en in die Dose stapten wij af. Van daar kwamen wij zonder eenig verder lotgeval ten half vier ure te Baden aan.

[Blz 67 en volgenden gaan over de aankomst te Baden-Baden:]           Voorzeker gij kunt u bijna geen verrukkender gezigt voorstellen, dan Baden-Baden oplevert als men hetzelve nadert. —           Een helder vlietende beek kronkelt zich tusschen fraaijen dreven, en schoone boomen heen. Van verre en overal ziet gij de schoonste lustplaatsen, hier en daar kronkelende wandelingen, rondsomme hooge gebergten, die aan het zwarte woud palen, en ginds, ginds die plaats, die stad, met hare met lei gedekte daken, die stad, ja, dat is de bronnenstad, waar vreugde leven en bedrijvigheid heerschen. Hoe verder gij vordert, hoe nader gij dus bij de stad komt, hoe meer ook het uitwendige de kenmerken begint te dragen, dat gij in een dal zijt verplaatst, waar een menigte vreemden zich bevinden. Eindelijk daar rijden wij de brug over — wij zijn binnen Baden-Baden! Onze eerste poging was, om onderdak te komen. Voor het Zahringer-Hof hielden wij stil. Met vele buigingen en pligtplegingen vermeldde ons der Herr oberkellner, dat, het smartte hem zeer,

maar het was onmogelijk ons te plaatsen. Dit refus heeft altijd iets onaangenaams, maar men durft nog kwalijk een zuur gelaat vertoonen.           Nu ging het af op den Hirsch. Daar was het in eenen rigtig. Wij stapten af, om — op te stappen, namelijk de trappen en dat wel eene meenigte. Ik meende dat er geen einde aan zoude komen, en dat men ons naar hooger sferen wou voeren. Maar wij bleven gelukkig in dit ondermaansche, maar dan toch op de allerbovenste verdieping van ons gekozen hotel. Onze kamers waren wel. Tot onze niet geringe blijdschap vernamen wij, dat er om 4 ure table d’hóte was. Nu spoedig aan het opmaken van het toilet, aan het poetsen en plasschen, en meer deftig waren wij om 4 ure gereed, om door eten en drinken ons bouwvallig ligchaam weder wat te versterken.

[Blz 73 gaat over de Geroldsau Wasserfall, vlakbij Baden-Baden:]           Zoodra waren wij niet van de etenstafel opgestaan of wij bevonden ons in eene zeer goede kales, bespannen met een paar fiksche paarden, door welke wij langs eenen zeer schilderachtigen weg naar Geroldsau gebragt werden. Onze bedoeling was eene visite te gaan maken bij die grosze Bütte. Dit is eene waterval, mijne lezers. Men moet van Geroldsau nog een goed kwartier wandelen, éér men bij de Bütte is. De weg derwaarts heen is een smal pad, maar overal beplant met hoog geboomte. Men wandelt, dus altijd in eene heerlijke schaduw.           Het is eene vrij hooge waterval. Boven en rondom dezelve het schoonste dennen en ander geboomte. Rondom het schoonste groen, waarbij treffend afsteekt, dat rotsgesteente, waar langs het water henen valt, en waarop het nederklotst. Wij daalden af, en gingen op eenen rotssteen zitten — het was er verrukkend koel. Wij waren in stille verrukking verzonken.

Bij zulke trotsche natuurtooneelen kan men bij den eersten aanblik niet spreken, slechts een uitroep waagt men te doen.           Toen wij daar zoo zaten werd het tooneel zeer verlevendigd door eenen grijsaard, die daar in eene hut woonde. Eerwaardig door zijne jaren, daalde hij van den waterval af, en bragt ons kersen en aardbeziën. Wij hielden ons een weinig op met dezen grijsaard, verfrischten ons door zijne vruchten en maakten door eene kleine gift, dat de vreugde zich op zijn gelaat afschilderde.

|| Terug naar verhalen. ||

Dit verhaal werd toegevoegd op 5 okt 2022.